ხარაგაულის მეწყერმა ადგილობრივი მოსახლეობა დააშინა, ტრაგედია მათთვის ძალიან მძაფრია - მშობლიური მიწიდან აყრა, მთელი სიცოცხლის ნაშრომის დატოვება ადამიანს ანადგურებს. ასეთ სიტუაციაში ვერავის შველის ცოდნა, რომ მიწისქვეშა უზარმაზარ ტექტონიკურ ფილებზე "შემდგარი" დედამიწა განუწყვეტლივ მოძრაობს, სახეს უცვლის მთებს, ხმელეთს, ზღვასა და ოკეანეებსაც. მსოფლიოში უთვალავია მსგავსი მაგალითი, მათ შორის ჩვენს პატარა ქვეყანაშიც, სადაც მცირე რელიეფის "ამოტრიალებამ" ტრაგედიები მოიტანა. თუმცა მეცნიერების განვითარების წყალობით, რომელიც მეწყრულ პროცესებს აკვირდება, უკვე დიდი მეწყრის დროსაც შესაძლებელია ტრაგედიის თავიდან აცილება. გეოლოგი ვასილ ჩხიტუნიძე დედამიწის რელიეფის ისეთ მასშტაბურ ცვლილებებზე საუბრობს, რომელთა დროს კონტინენტები იშლებოდა და თავიდან იქმნებოდა
- ბატონო ვასილ, როდესაც ხარაგაულის ნაპრალს და მასში ჩავარდნილი ხალხის ნაშრომ მიწას შეჰყურებ, ბრალს აუცილებლად დასდებ ადამიანებს, რომელთა გაუაზრებელი ქმედება მეწყერს იწვევს. თუმცა მსგავსი პროცესები ადამიანის ჩაურევლადაც გვაზიანებს. გავრცელებული ინფორმაციით, ბუნებრივი ნაპრალით აფრიკის კონტინენტიც კი იყოფა შუაზე. რა ეშველება ადამიანს?
- თუ საუბარს ნახევარხუმრობით დავიწყებთ, ეგ კითხვა შესაძლებელია ასეც შევაბრუნოთ: რა ეშველება დედამიწას, რომელსაც ადამიანი "ჯიჯგნის" და მეწყრულ პროცესებსაც აღძრავს? კი, ხშირად ასეც ხდება, თუმცა ისეც არის, რომ დედამიწა თავად წარმოქმნის კატასტროფებს. ასე იყო ისტორიულ წარსულში, როდესაც ადამიანი არც არსებობდა, დედამიწა თავისით მოძრაობდა და ბობოქრობდა. არა მგონია, დაახლოებით 40000 წლის წინ ადამიანს იმდენი მოეხერხებინა, კლიმატის ისეთი დათბობა გამოეწვია, რომელსაც ოკეანეში წყლის დონე აეწია და აზიიდან ამერიკაში მიმავალი სახმელეთო "ხიდი" წყალში ჩაეძირა, თანაც ისე, რომ მას შემდეგ, 40000 წლის განმავლობაში ევროპას აზრად არ მოსვლოდა, რომ ამერიკის კონტინენტი არსებობდა.
- ნუთუ მართლაც არსებობდა აზიიდან ამერიკაში გადასვლის სახმელეთო გზა?
- რა თქმა უნდა, არსებობდა. ეს გახლდათ ერთგვარი სახმელეთო ხიდი აზიის კონტინენტსა და ალასკას შორის, რომლის მეშვეობით ადამიანები დაუსახლებელ ამერიკაში გადავიდნენ საცხოვრებლად. შემდეგ იმ ხიდის თავზე წყალმა აიწია, სამუდამოდ დაფარა და ამერიკის კონტინენტი აზია-ევროპის ტერიტორიისთვის კოლუმბამდე უცნობი დარჩა.
დღეს მეცნიერებამ დედამიწის უძველესი გეოლოგიური რუკები გაშიფრა და ანიმაციებად აქცია. მათზე ბავშვსაც შეუძლია დაინახოს, დედამიწის გულში ტექტონიკური ფილების მოძრაობა როგორ შლიდა კონტინენტებს, როგორ უცვლიდა მათ ადგილებს და მერე თვიდან აწყობდა. მაგალითად, შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, რომ ავსტრალიის კონტინენტი 1.7 მილიარდი წლის წინ შეერთებული იყო ჩრდილოეთ ამერიკასთან, რომელსაც შემდეგ მოსწყდა? ეს სწორედ ასე იყო! როდესაც ჩრდილოეთ ავსტრალიის ქალაქი მაუნთ-აიზის გეოლოგიური ქანები შეისწავლეს, აღმოჩნდა, რომ მათი გეოლოგიური ქანების შემადგენლობის მსგავსი ავსტრალიაში პრაქტიკულად არ არსებობს. სამაგიეროდ, იდენტური ქანები ძალიან ბევრია ჩრდილოეთ ამერიკაში, რადგან სწორედ მისი ნაწილი ოდესღაც ავსტრალია იყო. სულ რამდენიმე წლის წინ კი საჰაერო გადაღებებით ზღვაში ჩაძირული კონტინენტიც აღმოაჩინეს, რომლის ნაწილია დღევანდელი ახალი ზელანდია და რომელიც მხოლოდ 6%-ია კონტინენტისა, 94% კი ოკეანეშია ჩაძირული.
ასეთი კოსმოსური ცვლილებები დროსა და ლოგიკას არ ექვემდებარება. ეს იყო დედამიწის ჩამოყალიბების კრიტიკული პერიოდი, რომელიც აღარ გრძელდება, მსგავსი გეოლოგიური აღმოჩენები კი მხოლოდ ხელს უწყობს იმას, რომ დედამიწაზე მომავალი გეოლოგიური მოვლენები განისაზღვროს და ადამიანი გადარჩეს. დედამიწა ცოცხალი ორგანიზმია და როგორც ყოველივე ცოცხალი, ისიც მოძრაობს, ახლდება და იცვლება. თქვენ გარშემო არასოდეს შეგიმჩნევიათ, რომ წლობით უნახავი ადგილები სრულიად გადასხვაფერებულია, თითქოს ვეღარც ცნობთ?
- როგორ არა, ასე დამხვედრია გურიის მეწყრულ ზონებში ოდესღაც მეწყრის გამო მიტოვებული სახლები, რომლებიც სულ სხვა მხარეს მახსოვდა და სულ სხვა მხარეს დამხვდა - სამხრეთიდან ჩრდილოეთისაკენ შემობრუნებული.
- მსგავს ზონებში ეს ხშირად ხდება.
მეწყერი ხშირად ადამიანის სიხარბისა და დაუდევრობის ბრალია. თუ ოზურგეთის მაგალითზე გვინდა ვისაუბროთ, ამ რეგიონის სოფლებში თიხის მოპოვებამ, თიხის მთების გაქრობამ რამდენიმე სოფელიც გააქრო და ჩამოშალა. ჭიათურიდან მარგანეცის უმოწყალო გაზიდვამ იქაური სოფლები ნასახლარებად აქცია, რელიეფი შეუცვალა და ადამიანებს უდიდესი სტრესი მიაყენა. მეორე მხრივ, რაჭის მიწისძვრამ ადამიანის ჩაურევლად დაატრიალა ტრაგედია, სოფელი მიწამ შთანთქა და მის ადგილზე წამებში წარმოიქნა ხახიეთის მთა, რომელმაც იქაური რელიეფი წამებში შეცვალა. ასეთი ძლიერი მიწისძვრა კავკასიაში არასოდეს ყოფილა.
ასე რომ, ხშირად ბუნებას მიზეზი არ სჭირდება, რომ დედამიწის რელიეფი შეცვალოს. ხარაგაულის ნაპრალიც ძალიან დიდია, თუმცა, სანამ კვლევები არ დასრულდება, ვერ ვიტყვით, რომ ის ადამიანის გამო წარმოიქმნა. ზოგმა ის მასშტაბით აფრიკაში ბოლო დროს წარმოქმნილ ნაპრალებსაც შეადარა. ხარაგაულის ნაპრალის შესწავლასა და შედეგების განჭვრეტას დრო სჭირდება. მთავარია, ადამიანები გადარჩნენ, ამ ადგილებიდან გამოვიდნენ. უდიდესი სტრესია მშობლიური ადგილების დატოვება, მაგრამ მთავარია სიცოცხლე.
აღმოსავლეთ აფრიკაში მართლაც ხდება მნიშვნელოვანი გეოლოგიური ტრანსფორმაცია. მთავარი ნაპრალი სომალისა და ნუმიბიას შორის, ეთიოპიის უდაბნოში, 2005 წელს გაჩნდა. მიზეზი ამ რეგიონში მიწისქვეშა ცხელი ქანებია. მეცნიერების დასკვნით, სწორედ ამ ქანების წნევა წარმოქნის ნაპრალს და ერთმანეთისაგან აშორებს სომალისა და ნუმიბიას, როგორც ამბობენ, წელიწადში 2 ინჩით, დაახლოებით იმ ზომით, რა ზომითაც სწორედ წელიწადში იზრდება ადამიანის ფრჩხილი. თუკი პროცესები არ შეჩერდა, შესაძლოა სომალი, ტანზანია და კენია ცალკე კონტინენტებად ჩამოყალიბდნენ. სავსებით მოსალოდნელია დედამიწამ ეს პროცესები შეაჩეროს, "აღარ მოუნდეს" იმავეს გაგრძელება. ასეთი ხანგრძლივი პროცესები საშიში არ არის, შეგვიძლია მოსალოდნელი ცვლილებები ვივარაუდოთ და ყველაზე მთავარი - ადამიანი გადარჩეს.
