ვიეტნამის ომის დასრულებიდან ნახევარი საუკუნის შემდეგაც კი, 1975 წლის 30 აპრილს დამთავრებული კონფლიქტის ეკოლოგიური შედეგები კვლავ აისახება ქვეყნის გარემოზე. კვლევები აჩვენებს, რომ დაზიანებული ლანდშაფტები, უნაყოფო ნიადაგი და დიოქსინით დაბინძურებული წყლის რესურსები ომის მძიმე მემკვიდრეობის ნაწილია.
ეკოლოგიური კვლევების თანახმად, სანაპირო ეკოსისტემები, რომლებიც ოდესღაც თევზისა და ფრინველების მრავალფეროვანი სახეობების თავშესაფარს წარმოადგენდა, პრაქტიკულად განადგურდა. ტყეები, სადაც ასობით სახეობა ბინადრობდა, დღეს გამომშრალ ფრაგმენტებად არის ქცეული, სადაც ძირითადად ინვაზიური ბალახები დომინირებს.
სპეციალისტების მიერ ტერმინი „ეკოციდი“ სწორედ 1960-იანი წლების ბოლოს დამკვიდრდა, რათა აღეწერათ აშშ-ის სამხედროების მიერ ისეთი ქიმიური ნივთიერებების გამოყენება, როგორიცაა და ცეცხლსასროლი იარაღები, მათ შორის ნაპალმი, რომლებიც გამოიყენებოდა პარტიზანული რაზმების წინააღმდეგ, რომლებიც ჯუნგლებსა და ჭაობებში იმალებოდნენ.
გარემოს დაცვის ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ მიუხედავად ომის დასრულებიდან გასული დროისა, ვიეტნამის ეკოსისტემები კვლავ ვერ ახერხებენ სრულ აღდგენას, ხოლო დაბინძურებული ნიადაგი და წყლები ომის ეკოლოგიური შედეგების ნათელ მაგალითს წარმოადგენს. ანალიტიკოსების თქმით, დაზიანებული ლანდშაფტების აღდგენისა და ზიანის მასშტაბების შეფასების მცდელობები წლების განმავლობაში არასაკმარისი იყო.
გარემოს დაცვის მეცნიერებისა და ანთროპოლოგიის სფეროს წარმომადგენლები, რომლებიც ვიეტნამში 1990-იანი წლებიდან მუშაობენ, აღნიშნავენ, რომ აღდგენითი სამუშაოები ნელი ტემპით მიდის წინ. ექსპერტების შეფასებით, მიუხედავად იმისა, რომ ვიეტნამის ომმა ბიძგი მისცა ახალ საერთაშორისო ხელშეკრულებებს, რომლებიც გარემოს დაცვას ისახავდა მიზნად საომარი მოქმედებების დროს, ეს ინიციატივები ვერ იქცა ეფექტურ მექანიზმად ვიეტნამისთვის ომის შემდგომი აღდგენის პროცესში. თანამედროვე კონფლიქტები უკრაინასა და ახლო აღმოსავლეთში ცხადყოფს, რომ არსებული კანონმდებლობა და საერთაშორისო ხელშეკრულებები კვლავ არასაკმარისად ეფექტურია.
ისტორიული კვლევები აჩვენებს, რომ აშშ-მ პირველი სახმელეთო ჯარები ვიეტნამში 1965 წლის მარტში გაგზავნა სამხრეთ ვიეტნამის მხარდასაჭერად რევოლუციური ძალებისა და ჩრდილოეთ ვიეტნამის ჯარების წინააღმდეგ, თუმცა კონფლიქტი ამ დრომდე უკვე წლების განმავლობაში მიმდინარეობდა. ქიმიკატები ვრცელდებოდა არა მხოლოდ ტყეებზე, არამედ მდინარეებზე, ბრინჯის ყანებსა და დასახლებულ პუნქტებზეც, რითაც როგორც სამოქალაქო პირები, ასევე სამხედროები ტოქსიკური ზემოქმედების ქვეშ ექცეოდნენ.
სამხედრო დოკუმენტაცია ადასტურებს, რომ ჰერბიციდები გამოიყენებოდა რამდენიმე მიზნით: ტყეებიდან ფოთლების საფარის მოსაცილებლად, სატრანსპორტო გზების გასწვრივ ხილვადობის გასაუმჯობესებლად და იმ სასოფლო-სამეურნეო კულტურების განადგურებისთვის, რომლებიც შესაძლოა პარტიზანული ძალების მომარაგებას ემსახურებოდა.
ანალიტიკოსები აღნიშნავენ, რომ როდესაც ინფორმაცია ამ ტაქტიკის შედეგად გამოწვეული ზიანის შესახებ შეერთებულ შტატებში გავრცელდა, მეცნიერთა ჯგუფებმა შეშფოთება გამოთქვეს პრეზიდენტ ლინდონ ჯონსონის წინაშე კამპანიის გარემოზე ზემოქმედების შესახებ და მოითხოვეს გამოძიება, იყენებდა თუ არა აშშ განზრახ ქიმიურ იარაღს. დოკუმენტები ცხადყოფს, რომ ამერიკელი სამხედრო ლიდერების პოზიცია იყო, რომ ჰერბიციდები არ წარმოადგენდა ქიმიურ იარაღს ჟენევის პროტოკოლის მიხედვით, რომელიც იმ დროისთვის აშშ-ს ჯერ არ ჰქონდა რატიფიცირებული.
კვლევის შედეგები აჩვენებს, რომ სამეცნიერო ორგანიზაციებმა ომის მიმდინარეობისას ვიეტნამში საველე კვლევებიც კი ჩაატარეს და მანგროს ეკოსისტემების მასშტაბური განადგურება, რეზინისა და ხე-ტყის პლანტაციების მნიშვნელოვანი ეკონომიკური დანაკარგები და წყლის ეკოსისტემების მძიმე დაზიანება დაადგინეს.
ვიეტნამელმა მეცნიერებმა მცირემასშტაბიანი კვლევები აწარმოეს. ერთ-ერთმა აღმოაჩინა ფრინველებისა და ძუძუმწოვრების მრავალფეროვნების დრამატული შემცირება ტყეებში. ცენტრალური ვიეტნამის ა ლუოის ველზე, ჰერბიციდების ზემოქმედების ქვეშ მყოფი ტყეების 80% არ აღდგენილა 1980-იანი წლების დასაწყისისთვის. ბიოლოგებმა ამ ტერიტორიებზე მხოლოდ 24 სახეობის ფრინველი და 5 სახეობის ძუძუმწოვარი აღმოაჩინეს, რაც გაცილებით ნაკლებია დაუსხურებელ ტყეებში ნორმალურ რაოდენობაზე.
აღდგენის მნიშვნელოვანი ფაზა დაიწყო 1978 წელს, როდესაც მეტყევეებმა დაიწყეს მანგროს ხელით დარგვა საიგონის მდინარის შესართავში კან გიო ტყეში, ტერიტორიაზე, რომელიც სრულიად გაშიშვლებული იყო. შიდა ტერიტორიებზე, ფართომასშტაბიანი ხეების დარგვის პროგრამები 1980-იანი წლების ბოლოს და 1990-იან წლებში წამოიწყეს, მაგრამ ისინი ფოკუსირებული იყო ეგზოტიკური ხეების, როგორიცაა აკაცია, დარგვაზე, რამაც ვერ აღადგინა ბუნებრივი ტყეების თავდაპირველი მრავალფეროვნება.
პირველი შეთანხმება ორ ქვეყანას შორის მხოლოდ 2006 წელს მოხდა, მას შემდეგ რაც ვეტერანების, მეცნიერებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების მუდმივმა ადვოკატირებამ კონგრესს განაკუთვნინა 3 მილიონი დოლარი და ნანგის აეროპორტის რემედიაციისთვის.
პროექტის განმავლობაში, რომელიც 2018 წელს დასრულდა, მუშავდებოდა 150,000 კუბური მეტრი დიოქსინით სავსე ნიადაგი, საბოლოოდ 115 მილიონ დოლარზე მეტი ღირებულებით, რომელიც ძირითადად გადაიხადა აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტომ (USAID). გაწმენდის პროცესს დასჭირდა ტბების დაშრობა და დაბინძურებული ნიადაგის დაგროვება, რომელიც მოსალოდნელზე 9 ფუტით უფრო ღრმად ჩაჟონილიყო და შემდეგ დიოქსინის მოლეკულების დაშლისთვის გაცხელება.
კანონები მომავალი ეკოციდის თავიდან ასაცილებლად რთულია. მიუხედავად იმისა, რომ „აგენტი ნარინჯისფერის“ ჯანმრთელობაზე ზეგავლენამ ყურადღება მიიპყრო, მისი გრძელვადიანი ეკოლოგიური შედეგები კარგად არ არის შესწავლილი.
დღევანდელ მეცნიერებს გაცილებით მეტი არჩევანი აქვთ, ვიდრე 50 წლის წინ, მათ შორის სატელიტური გამოსახულებები, რომლებიც გამოიყენება უკრაინაში ხანძრების, დატბორვისა და დაბინძურების იდენტიფიცირებისთვის. თუმცა, ეს ხელსაწყოები ვერ ჩაანაცვლებს ადგილზე მონიტორინგს, რაც ხშირად შეზღუდული ან საშიშია ომის დროს.
სამართლებრივი სიტუაციაც რთულია. 1977 წელს, ჟენევის კონვენციები, რომლებიც არეგულირებს ქცევას ომის დროს, გადაიხედა, რათა აეკრძალა „ფართომასშტაბიანი, გრძელვადიანი და მძიმე ზიანი ბუნებრივი გარემოსთვის“. 1980 წლის პროტოკოლმა შეზღუდა ცეცხლგამჩენი იარაღები. თუმცა, ერაყის მიერ სპარსეთის ყურის ომის დროს 1991 წელს გაჩენილი ნავთობის ხანძრები და ღაზის სექტორში, უკრაინასა და სირიაში გარემოსთვის მიყენებული ბოლოდროინდელი ზიანი მიუთითებს ხელშეკრულებებზე დაყრდნობის ლიმიტებზე, როდესაც არ არსებობს ძლიერი მექანიზმები შესაბამისობის უზრუნველსაყოფად.
ამჟამად მიმდინარეობს საერთაშორისო კამპანია, რომელიც მოუწოდებს სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს რომის სტატუტში შესწორების შეტანას, რათა დაემატოს ეკოციდი, როგორც მეხუთე გასამართლებადი დანაშაული გენოციდის, კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულის, ომის დანაშაულისა და აგრესიის გვერდით.
ზოგიერთმა ქვეყანამ მიიღო საკუთარი ეკოციდის კანონები. ვიეტნამი იყო პირველი, რომელმაც სამართლებრივად განაცხადა თავის სისხლის სამართლის კოდექსში, რომ „ეკოციდი, ბუნებრივი გარემოს განადგურება, ჩადენილი მშვიდობის თუ ომის დროს, წარმოადგენს დანაშაულს კაცობრიობის წინააღმდეგ“.
წყარო: Fastcompany marketer.ge
